تاریخ ۲۵ آبان ۱۴۰۲
عملکرد دست انسان یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های مهندسی در زمینه‌ی ساخت پروتزهاست. این چالش شامل حرکات چندگانه همزمان، توانایی تطابق با اشیاء در زوایا و فشارهای مختلف، و بازخورد به مغز بدون نیاز به دید بصری می‌شود. تا به امروز، پروتزهای اندام بالا تنها به مدت محدودی از پیشرفت‌های تکنولوژی پزشکی بهره برده‌اند. استفاده از دستگاه‌های مکانیکی هنوز هم رایج است، که برخی از آنها برای انجام کارهای سنگین مانند بلند کردن یا نگه داشتن ابزارها، از چنگک‌ها یا قلاب‌ها استفاده می‌کنند. این دستگاه‌های مکانیکی توانایی انجام کارهای ساده مانند به هم رساندن نوک انگشتان دوم و سوم و شست و شوی دست را فراهم می‌کنند، اما هنوز به یک عملکرد مشابه دست طبیعی نمی‌رسند.
پروتز مچ دست یکی از مهمترین پروتزها در انجام کارهای روزمره است. این پروتزها گزینه‌های در دست نگاه داشتن اجسام را توسط دست مصنوعی افزایش می‌دهند: کار با صفحه کلید، تلفن و سایر عناصر کنترلی که می‌توان دوباره استفاده کرد. همچنین این پروتزها به عنوان یک حمایت کننده در زمان گرفتن و نگاه داشتن اجسام نیز عمل می‌کنند. علاوه بر کارکردهای این پروتز، زیبایی طبیعی پروتز نیز بسیار چشمگیر است. ظاهر خارجی پروتز، با طراحی شکل و رنگ پوست شخص، ظاهر دست را برای شخص تداعی می‌کند. پروتز شما بصورت یکپارچه در ظاهر کلی بدن قرار می‌گیرد و در نگاه اول برای سایرین قابل تشخیص نخواهد بود.
در کلینیک ارتوپدی فنی ظفر انواع پروتز براساس شرایط خاص هر بیمار با بهترین کیفیت و جدیدترین امکانات قالبگیری و ساخته می شود.
انواع مصدومیت‌های دست
دومین نوع عمده مصدومیت‌های دستی که منجر به در رفتن (جدا شدن) مفاصل مچ دست می‌شود عبارتند از مصدومیت‌های منجر به له شدن، که در چنین مصدومیت‌هایی بخاطر آسیب بیش از حد به بافت‌ها، پزشک نمی‌تواند دست را نجات دهد و مصدومیت‌های بریدگی از مچ که انگشتان دست و کف دست را از کار خواهد انداخت.
پزشکان سعی می‌کنند تا با دست قطع شده پروتزی بسازند که به بازو، ساعد و دست شکلی یکپارچه بخشیده و تا حدودی عملکرد دست را برای شخص ایفا نماید. در قطع عضوهای از ناحیه دست، تمام بافت مرده و آسیب دیده جدا خواهد شد. از آنجایی که پزشکان نمی‌توانند با اطمینان کامل بگویند کدام بافت سالم مانده و کدام بافت از بین خواهد رفت، بسیاری از قطع عضوهای دست بصورت مرحله‌ای انجام می‌شود و زخم تنها زمانی بخیه خواهد شد که پزشک به این نتیجه برسد تنها بافت سالم روی ساعد شخص باقی مانده است.
نقص عضو مچ دست در برابر نقص عضوهای زیر آرنج
در صورتی که نیاز به قطع عضو وجود دارد، بهتر است این عمل با جراحی قطع عضو از ناحیه‌ی ساعد انجام شود تا دست از ناحیه‌ی زیر مچ قطع نشود. در این حالت، می‌توان با قطع دست از ناحیه‌ی زیر مچ، حرکت مچ را حفظ کرد. همچنین، اگر امکانش وجود داشته باشد، بهتر است پوست کف دست نیز نجات داده شود تا به خوبی روی دست پروتزی قرار بگیرد و ظاهر طبیعی‌ای به دست پروتزی ببخشد.
عضلات ساعد دست با دقت به استخوان‌های مچ متصل می‌شوند تا مچ دست بتواند خم و باز شده و حرکات چرخشی دست را انجام دهد. در صورتی که مچ دست نجات پیدا کند، فرد می‌تواند با پروتز خود کارهایی را انجام دهد که به دو دست نیاز دارند، اما در صورت قطع عضو از ناحیه‌ای بالاتر از مچ، این امکان وجود نخواهد داشت.
در این نوع از قطع عضو، می‌توان از دستگاه پروتزی استفاده کرد که با سیگنال‌های مایو الکتریک (سیگنال‌های عضلانی) کار می‌کند یا از دستگاه‌های پروتز مکانیکی بهره برد. برخی از افراد به زیبایی دست پروتزی خود اهمیت می‌دهند و به همین خاطر پروتزی را انتخاب می‌کنند که عملکرد کمتری دارد و ظاهر آن طبیعی‌تر است، در حالی که برخی دیگر به عملکرد آن اهمیت می‌دهند.
پروتز
اکثر پروتزهای دست در ناحیه جدا شدن مفصل مچ و قطع عضوهای زیر آرنج ساخته می‌شوند. چند پروتز برای آن دسته از افرادی که قطع عضو بالای آرنج دارند نیز وجود دارد، علت کم بودن تنوع پروتزهای بالای آرنج این است که در این نوع مصدومیت‌ها پزشک سعی می‌کند تا جای ممکن دست را حفظ کند به جای آن که بازو را از بالای آرنج قطع نماید. یکی از اهداف قطع عضوهای ناحیه بازو پیدا کردن یک پروتز متناسب با مچ دست یا ساعد آسیب دیده در اولین فرصت ممکن، یعنی سی روز اول قطع عضو، است. این کار برای اعتماد به نفس شخص دچار قطع عضو شده بسیار مهم است و همچنین احتمال قبولی پروتز را افزایش می‌دهد.
در واقع، وقتی پزشکان می‌خواهند پروتز را به ساعد یا مچ دست وصل کنند، این کار را در پنج مرحله انجام می‌دهد. در سی روز اول پروتز فوری استفاده می‌شود که این نوع پروتز عملکرد چندانی ندارد. بعد از حدود 6 الی 12 هفته از یک پروتز آموزشی استفاده می‌شود که مکانیکی است و بعد از آن یک پروتز دائمی مکانیکی نصب خواهد شد. پس از 4 الی 6 ماه، دستگاه الکتریکی متصل خواهد شد، که تا انتهای عمر مفید پروتز روی آن خواهد ماند.
نحوه عملکرد پروتز
بعضی از پروتزها را می‌توان با استفاده از مهار به شانه و کمر متصل کرد. با این کار می‌توان پروتز را به بهترین نحو مهار کرد تا به خوبی روی محل نصب خود بماند و عملکرد بهتری داشته باشد. برخی از افراد از پروتزهای خود تعلیقی استفاده می‌کنند که بدون نیاز به کمک روی محل نصب خود می‌مانند. پروتزهای مچ دست غالباً خود تعلیقی است، ولی بخاطر وزن بالای پروتزهای ساعد، این نوع پروتزها به مقداری مهار نیاز دارند.
برخی از پروتزها به عملکردی بسیار بالاتری نیاز دارند، از جمله پروتز پنجه دست. این پروتز می‌تواند در دست گرفتن و نگاه داشتن اجسام را به خوبی انجام دهد ولی از لحاظ زیبایی شکل مطلوبی ندارد. یکی دیگر از پروتزهای موجود در بازار، که می‌توان از آن برای مدت زمانی طولانی استفاده کرد، با روکشی ساخته شده از جنس سیلیکون است و ظاهری شبیه به دست دارد، در این پروتز از الکترودهای مایوالکتریک استفاده شده است که با سیگنال‌هایی که از عضلات باقیمانده روی دست دریافت می‌کند به دست مصنوعی سیگنال‌هایی می‌فرستد تا همچون یک دست واقعی باز و بسته شود.
گزینه‌های پروتز
یکی از گزینه‌های پیش روی شخص این است که از پروتز استفاده نکند. برای بعضی افراد، این بهترین و راحت‌ترین گزینه است. ممکن است استفاده از پروتز مزیت عملکردی محدودی برای فرد داشته باشد ولی برخی از بیماران شاید ترجیح دهند تا به نقص عضو خود عادت کند. ضمناً ممکن است شخص از پروتزهای قبلی که استفاده کرده تجربه ناخوشایندی داشته یا علاقه‌ای به انجام جراحی اصلاحی نداشته باشد؛ زیرا گاهی اوقات برای جا انداختن کامل پروتز به جراحی اصلاحی نیاز خواهد بود.
پروتزهای غیر فعال
یکی دیگر از گزینه‌های پروتز برای اعضای بالا تنه که صرفاً استفاده زیبایی شناختی دارد، پروتزهای غیر فعال است. این پروتزها برای کسانی مناسب است که نیازی به عملکردهای دست مثل کنترل یا گرفتن اجسام ندارند، بلکه به دنبال زیبایی طبیعی پروتز هستند.
پروتز سنتی یا مکانیکی
پروتزهای سنتی یا مکانیکی یکی از گزینه‌های پرطرفدار در بین افراد متقاضی برای پروتزهای بالا تنه است. این نوع پروتزها با استفاده از یک مهار دور شانه یا کمر شخص در جای خود محکم می‌شود. این پروتز با حرکات بدن کنترل می‌شود، به این صورت که از یک کابل استفاده می‌کند که یک سر کار به مهار متصل است و سر دیگر آن به پروتز دست. بسیاری از افراد حس می‌کنند که این نوع پروتز طیف وسیعی از عملکردهای اولیه و کنترل دست را برای آنها فراهم می‌کند.
پروتزهای الکتریکی
یکی دیگر از گزینه‌های پروتزهای الکتریکی است که با استفاده موتورهای الکتریکی می‌توان دست را باز و بسته کرد و همچنین آرنج را خم و راست کرده یا چرخش مچ دست انجام داد. این پروتز کنترل زیادی را برای شخص فراهم می‌آورد.
پروتزهای مایو الکتریک
یکی از محبوب‌ترین انواع پروتز، پروتزهای مایو الکتریک هستند. کاربر می‌تواند این نوع پروتز را با استفاده از انقباض عضلانی در باقیمانده بافت خود کنترل نماید، با این کار سیگنال‌هایی تولید می‌شود که موتور داخل آرنج، مچ یا دست فعال می‌شود. برخی از افراد می‌گویند که پروتزهای مایو الکتریک دامنه حرکتی بیشتر، ظاهری طبیعی‌تر و عملکردی بهتر دارند. همچنین استفاده از این پروتزها راحت‌تر است زیرا مهار این نوع پروتزها یا کوچک‌تر هستند یا بطور کامل حذف شده‌اند.
پروتزهای هایبرید
پروتزهای هایبرید، گزینه‌ی جدیدی برای افرادی هستند که نیاز به استفاده همزمان از آرنج و دست خود دارند. این پروتزها ترکیبی از عناصر پروتزهای مکانیکی و الکتریکی هستند و این امکان را به کاربر می‌دهند که بطور همزمان از دست و آرنج خود استفاده کنند. این خصوصیت می‌تواند توانایی بازتوانی برخی افراد را به طرز قابل توجهی افزایش دهد.
پروتزهای انطباقی یا پروتزهای با کارکرد ویژه نیز برای افرادی ساخته شده‌اند که نمی‌توان با سایر گزینه‌ها به نیازهای شغلی و حرفه‌ای آنها پاسخ داد. با توجه به فعالیت‌های فرد، می‌توان از دستگاه‌های متنوعی بهره برد. برای مثال، پروتزهایی که برای عکاسان، شناگران، بازیکنان بسکتبال، بیسبال، گلف، ماهیگیری و غیره طراحی شده‌اند، می‌توانند تغییراتی را در پروتز ایجاد کنند که به نیازهای خاص این فعالیت‌ها پاسخ دهند.
سوالات متداول
من به تازگی از ناحیه مچ دست دچار قطع عضو شده‌ام. چه مدت باید صبر کنم تا بتوانم از یک پروتز استفاده کنم؟
اگر به تازگی دچار قطع عضو شده‌اید، پزشک باید صبر کند تا زخم شما التیام یافته و سپس فرآیند قالبگیری برای نصب پروتز را آغاز کند. این کار معمولاً 4 الی 6 هفته پس از قطع عضو انجام می‌شود. در طول زمان بهبودی، باید سعی کنید که تا جای ممکن بخش‌های باقیمانده بازو و دست را حرکت دهید تا از خشک شدن آن پیشگیری نمایید.
چه مدت طول می‌کشد تا پروتز دریافت کنم؟
ساخت پروتز یک فرآیند پیچیده است و مدت زمانی طولانی برای تکمیل آن نیاز خواهد بود. هر نوع پروتزی را می‌توان برای هرکسی طراحی کرد ولی برخی از اجزای پروتز باید از خارج از کشور سفارش داده شوند که ممکن است این موضوع در فرآیند ساخت پروتز اندکی تأخیر ایجاد کند. فرآیند قالب گیری، از قالب گیری اولیه تا اندازه کردن و آموزش نهایی معمولاً بین 4 الی 8 هفته طول می‌کشد.
هزینه پروتز چقدر خواهد بود؟
عواملی زیادی وجود دارد که بر هزینه پروتز نقش مستقیم خواهد داشت. حتی قیمت یک پروتز ساده غیر فعال (پروتز زیبایی) بدون هیچ موتورحرکتی بسته به میزان قطع عضو و نوع مواد مورد استفاده در پروتز متغیر است.
دوام پروتز چه مدت خواهد بود؟
عمر مفید پروتز، همچون هر محصول دیگری، تا حد زیادی به میزان استعمال و مراقبت و نگهداری از پروتز بستگی دارد.
اکثر پزشکان می‌گویند که یک پروتز با تعمیر و نگهداری نسبتاً خوب حداقل پنج سال دوام خواهد داشت. با تغییرات فیزیولوژیکی، از جمله رشد بدن بیمار، باید پیش از آنکه مواد پروتز از بین برود اندازه پروتز را دوباره تنظیم کرد.
