ارتز اندام فوقانی درمانی برای بدشکلی ها، درد و فلج اعضای مختلف

 

ارتزهای اندام فوقانی به دلیل پیچیدگی دست انسان با ارتزهای دیگر تفاوت دارند. این ارتزها باید قادر باشند به طور متحرک یا بی‌حرکت حرکات مفصلی و بخش‌های انگشتی کوتاه را نگهداری کنند و همچنین باید توانایی لایه‌گذاری بافت‌های نرم کوچک برای نوارها و قسمت‌های دیگر را داشته باشند. در طراحی ارتز برای اندام فوقانی، باید به کارایی مکانیکی و اندازه بودن ارتز توجه شود، زیرا بیماران تنها زمانی می‌توانند با پشتکار از ارتز استفاده کنند که هنگام استفاده از آن راحت باشند. بنابراین، ساخت و طراحی بخش‌های کوچک، محدودیت‌های لایه‌گذاری بافت نرم و تعدد حرکات مفصلی ایجاب می‌کند که متخصص طراحی و ساخت ارتز مهارت بالایی در حل مسئله داشته باشد و بتواند یک ارتز مناسب و موثر را با دقت تهیه کند. دوره موثر بستن بریس غالباً محدود است و پس از دستیابی به اهداف درمان دیگر نیازی به استفاده از بریس نیست. با این توصیف، اگر بیمار از اهداف درمان به خوبی آگاه باشد یا ارتز بیمار را قادر به انجام فعالیت‌هایی کند که انجام آنها به روش‌های دیگر ممکن نیست، انگیزه وی برای استفاده از ارتز و پذیرش آن بالاتر می‌رود.

انواع ارتزهای اندام فوقانی

---

ارتزهای اندام های فوقانی به چند دسته تقسیم می شوند که در ادامه به توضیح آنها میپردازیم:

 

ارتزهای استاتیک

ارتزهای استاتیک شامل ارتز مچ دست، ارتز استاتیک دست، ارتز آرنج، ارتز شانه ـ آرنج و ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست می‌شود. این ارتزها غالباً به عنوان پایه به کار برده می‌شود و اتصالات درمانی مختلفی به آنها وصل می‌شود. اگرچه چون ارتزهای استاتیک بسیار دیگری نیز برای اهداف درمانی به کار برده می‌شود، مسلماً نمی‌توان فهرست کاملی از تمام ارتزهای با طراحی یا ساخت سفارشی را در این مقاله مختصر ارائه داد.

ارتز استاتیک مچ دست

 ارتز استاتیک مچ دست

بدشکلی دست چنگالی

کاربرد بالینی: ارتز استاتیک مچ دست از مفصل مچ دست حمایت می‌کند، ساختار عملکردی دست را حفظ می‌کند و از بدشکلی‌های دست ـ مچ دست پیشگیری می‌کند. ارتز استاتیک مچ دست گاهی به عنوان بخش اصلی برای متصل کردن اتصالات درمانی دیگر به کار برده می‌شود.

این ارتز مناسب چه افرادی است؟

ارتز استاتیک مچ دست مناسب برای بیمارانی است که دچار فلج یا ضعف شدید ساختار عضلانی دست و مچ دست هستند. این افراد بدون حمایت ارتز، به خطر ابتلا به ناهنجاری دست چنگالی یا کشش بیش از حد عضلات ضعیف قرار دارند. به عنوان مثال، بیمارانی که دچار کوادری پلژی (فلج چهار اندام) هستند، معمولاً با ضعف شدید عضلات دستی روبرو هستند. با استفاده از ارتز استاتیک مچ دست، این افراد می‌توانند وضعیت عملکردی دست و مچ دست خود را حفظ کنند (تصاویر 1 و 2). بنابراین، لازم است از بدشکلی‌ها یا انقباض‌ها جلوگیری شود، زیرا در غیر این صورت، بیماران در آینده نیاز به استفاده از ارتز عملکردی مچ دست خواهند داشت.

اتصالات

 

ارتز استاتیک مچ دست با گیره اکستنشن مفصل متاکارپوفالانژیال و اتصال اکستنشن IP.

 انگشت شست چرخشی متصل به ارتز استاتیک مچ دست

گیره اکستنشن مفصل متاکارپوفالانژیال (MCP) و اتصال اکستنشن IP دو نمونه از پرکاربردترین اتصالات ارتز استاتیک مچ دست به شمار می‌آیند. (تصویر 3). چنانچه دامنه خمشی مفاصل MCP و دامنه کششی مفاصل IP مجاور کاهش یافته باشد، اضافه کردن این دو اتصال به ارتز، با جلوگیری از کشش بیش از حد مفاصل MCP و تحریک کشش مفاصل IP انگشت اشاره از طریق انگشت کوچک، از بدشکلی دست چنگالی جلوگیری می‌کند. هر دو اتصال را می‌توان روی یک میله‌ی پایه نصب کرد. این میله پایه دو سوراخ دارد که نصب و جدا کردن اتصالات را آسان می‌کند. چنانچه انگشت شست چرخشی (تصویر 4) به ارتز اضافه شود، می‌توان انگشت شست را در جهت مخالف نگه داشت و دامنه حرکتی محدودی را تامین کرد. انگشت شست چرخشی مانند کمکی خمش کارپومتاکارپال برای انگشت شست عمل می‌کند و از نواری فلزی با طراحی سفارشی تشکیل می‌شود که روی بند اول انگشت شست قرار می‌گیرد و با فنر سیمی ساده‌ی پیش‌آمده‌ای به اکستنشن شعاعی بخش کف دست بسته می‌شود.

ارتز استاتیک دست

ارتز استاتیک دست

کاربرد: ارتز استاتیک دست وضعیت عملکردی دست را حفظ می‌کند و از بروز بدشکلی پیشگیری می‌نماید. ارتز استاتیک دست گاهی به عنوان پایه برای متصل کردن اتصالات درمانی دیگر به کار برده می‌شود. تمام اتصالات توضیح داده شده برای ارتز استاتیک مچ دست را می‌توان به ارتز استاتیک دست نیز متصل نمود.

این ارتز مناسب چه افرادی است؟

ارتز استاتیک دست برای بیمارانی مناسب است که دچار ضعف یا فلج ساختار عضلانی درونی دست شده‌اند و عضلات اکستنسور مچ دست‌شان قوی است. اگر این گروه از بیماران از ارتز استفاده نکنند، در معرض خطر ابتلا به بدشکلی دست صاف و کشیدگی غیرعادی مفصل کارپومتاکارپال انگشت شست قرار می‌گیرند. فلج کوادری پلژی عصبی سطح C7 با این ضعف همراه است و بنابراین ارتز استاتیک دست برای بیماران دچار این ضعف توصیه می‌شود.

ارتز آرنج

 

 

 ارتز آرنج (استفاده از ارتز با هدف کاهش انقباض)

کاربرد: ارتز آرنج به منظور کاهش انقباض‌های بافت نرم طراحی می‌شود. این ارتز باید به صورت سفارشی طراحی شود و به صورت سفارشی نیز با نوارهای پلاستیکی (پلی پروپیلن) ساختاری و بندها و  دستبندهای پلاستیکی (پلی اتین) نرم ساخته شود. در طراحی ارتز آرنج باید حداقل یکی از مکانیسم‌های متعدد افزایش دهنده‌ی دامنه حرکتی به کار برده شده باشد. چنانچه کاهش خمش آرنج یا انقباض کششی هدف از بستن ارتز ارنج باشد، کاربرد نیروهای دامنه پایین و طولانی مدت ترجیح داده می‌شود. استفاده از این نیروها برای جلوگیری از بروز واکنش‌های مخالفی ضروری است که با کشش شدید و سریع همراه هستند. استفاده از نیروهای ارتز سریع و یا شدید باعث گرفتگی مجموعه عضلاتی می‌شود که به موازات فیبرهای کلاژنی منقبض قرار دارند. به علاوه اعمال نیروهای در دامنه بالاتر خطر زخم شدن پوست را افزایش می‌دهد. هنگام طراحی ارتز آرنج باید به هم‌ترازی مکانیکی/ کالبدشناختی مفصلی توجه شود و حرکت بازو و ساعد نیز باید به چرخش خالص با حداقل حرکت انتقالی محدود شود تا مشکل دررفتگی یا نیمه دررفتگی پیش نیاید. نیروی کاهنده‌ی انقباض باید به تدریج و متناسب با اهداف درمان افزایش داده شود تا بدون آن که مفصل آسیب ببیند، پارگی‌های بسیار ظریفی بر چسبندگی‌های کلاژنی بافت نرم اعمال شود که عامل اصلی انقباض هستند. نوارها و دستبندها باید نزدیک مفصل آرنج قرار داده شوند تا اهرم‌های مربوط به سیستم سه نقطه‌ای نیروی کاهنده‌ی انقباض به حداکثر برسد، نیروهای اصلاحی به حداقل برسد و فشار روی پوست در حد قابل تحملی باشد. لبه‌های نوارها و دستبندها باید از پایین پهن باشد تا از برش و فشار لبه‌ها جلوگیری شود. راهبرد درمانی بر دستکاری بافت‌ها و افزایش طول آنها، بدون برانگیختن واکنش مخالفی متمرکز است که می‌تواند لکه‌های دائمی قرمز رنگی را روی پوست به جا بگذارد یا باعث کبودی و خونمردگی داخلی شود.

این ارتز مناسب چه افرادی است؟

ارتز آرنج برای کاهش انقباض‌های بافت نرم آرنج به کار برده می‌شود تا از محدودیت‌های عملکردی جلوگیری شود. گاهی اوقات پس از ابتلا به بیماری یا آسیب دیدگی لازم است که انقباض‌های کششی یا خمشی آرنج کاهش داده شود. افراد مبتلا به ضایعه‌های نخاعی که برای رفع فشار روی استخوان‌های نشیمنگاهی، حرکت دادن ویلچر یا آوردن دست به سمت صورت به آرنج متکی هستند، بیشتر در معرض این انقباض‌ها و محدودیت‌ها قرار دارند. ثابت نگهداشتن آرنج پس از آسیب‌دیدگی یا جراحی نیز یکی از علل شایع محدود شدن حرکت آرنج است.

ارتز شانه ـ آرنج

ارتز تفنگدار شانه ـ آرنج

کاربرد: حمایت کردن از شانه دردناک یا دست یا شبکه عصبی بازویی آسیب دیده با ارتز ضروری است. بستن آتل معمولی بازویی در اکثر موارد کفایت می‌کند، البته به شرطی که نیروی اضافی بر پایه گردن وارد نشود و آتل برای مدت کوتاهی استفاده شود. اما استفاده درازمدت از آتل چندان موثر نیست. ارتوز ابداکشن که روی مفصل ران (هیپ) بسته می‌شود، جایگزین مناسبی برای آتل بازویی محسوب می‌شود. بازوی بیمار با نوار روی نگهدارنده ساعدی بسته می‌شود که با کمربند نیم حلقه‌ی پلاستیکی متصل به لگن بیمار (کرست ایلیاک) جفت شده است. اتصال بین نگهدارنده ساعد و کرست ایلیاک به صورت سفارشی و با توجه به اندازه بدن بیمار انجام می‌شود تا وی بتواند حرکات مختلفی مانند چرخش داخلی/ خارجی مفصل شانه (گلنوهومرال)، حرکات خمشی ـ کششی، حرکات افقی خمشی/ کششی و خمشی/ کششی مفصل آرنج را انجام دهد. نگهدارنده دست و بازو ظاهر قابل قبولی دارد، بیمار می‌تواند از دست استفاده کند و عملکرد رضایت بخشی در اوایل دوران نقاهت داشته باشد. باز کردن و بستن ارتز آرنج تفنگدار آسان است و هیچ وزنی بر روی بازو اعمال نمی‌شود.

این ارتز مناسب چه افرادی است؟

بستن ارتز بازویی برای بیماران دچار آسیب شبکه عصبی بازویی مفید است، چون هم از کشش بیشتر در دوران التیام جلوگیری می‌کند و هم دست را در موقعیت‌های مناسب برای انجام دادن فعالیت‌های عملکردی قرار می‌دهد. اگر بیمار پیراهن آستین بلند بپوشد، کرست ایلیاک و نگهدارنده بازو دیده نمی‌شود و بیمار راحت‌تر خواهد بود. برخی بیماران دچار آسیب شبکه عصبی بازویی مشکلی در دست و مچ دست ندارند و سطح C7–8  آسیبی ندیده است، اما از ضعف ساختار عضلانی پراکسیمال رنج می‌برند. ارتز آرنج با نگهدارنده‌ی ساده‌ی ساعد برای حمایت از بازو و قرار دادن آن در فضای مناسب مفید است و به بیمار اجازه می‌دهد تا از دست استفاده کند. چنانچه ارتز آرنج بسته شود، وزنی روی مفصل دردناک و نیمه دررفته شانه وارد نمی‌شود. بااین حال اگر دست یا مچ دست نیز ضعیف باشد، لازم است که طول نگهدارنده ساعد (قطعه کف دستی) افزایش داده شود یا از اتصال ارتز مچ دست استفاده شود.

ارتز شانه ـ مچ دست ـ آرنج

ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست

کاربرد: ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست غالباً برای محافظت از بافت‌های نرم یا پیشگیری از انقباض‌های بافت‌های نرم به کار برده می‌شود. همچنین از این ارتزها گاهی برای اصلاح بدشکلی موجود استفاده می‌شود. طراحی این ارتز به هدف درمانی در نظر گرفته شده بستگی دارد. ارتز موقتی شانه ـ آرنج ـ مچ دست برای تسکین درد یا تسریع التیام کاربرد دارد و غالباً با استفاده از مجموعه‌ها یا کیت‌های پیش‌ساخته کاملاً اندازه‌ی بیمار می‌شود. قطعات ارتز را می‌توان تنظیم کرد تا مناسب اندازه‌های مختلف شود.

اگر لازم باشد که از ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست برای مدتی طولانی استفاده شود، ارتز به صورت سفارشی طراحی و ساخته می‌شود و اجزاء ساختاری و بیومکانیکی آن با دقت انتخاب می‌شود. نوارها و مفصل‌های ارتز قابل تنظیم نیست و فقط می‌توان بندهای آن را متناسب با شکل بدن بیمار تغییر داد. ارتز نشان داده شده در تصویر 8 وزن اندام فوقانی را به لگن همان سمت منتقل می‌کند و کل سیستم با نوارهای بسته شده به بالاتنه ثابت می‌شود.

هدف از توصیه‌ی این ارتز برای بیماران دچار سوختگی زیربغل این است که ضمن دور نگهداشتن حداکثری مفصل شانه، حداکثر تماس ممکن تامین شود. همچنین با این ارتز می‌توان مفصل آرنج را ثابت یا بدون حرکت نگه داشت. ارتز تا مچ دست ادامه دارد تا بتواند مفصل مچ دست را نگه دارد و از بافت‌های نرم آن در برابر نیروی جاذبه محافظت کند. نقطه ضعف ارتزهای پیش ساخته و قابل اندازه شدن در مقایسه با ارتزهای با طراحی و ساخت سفارشی این است که هنگام بستن ارتزهای پیش‌ساخته باید مراقب بود که برش یا فشار بیش از حد به پوست وارد نشود؛ این نقطه ضعف به ویژه برای بیماران دچار اختلال حسی مهم است.

همچنین اگر بدن بیمار مرتباً ورم کند، ارتزهای پیش‌ساخته را باید تنظیم کرد، حال آن که ارتزهای سفارشی را می‌توان با استفاده از نوارها و دستبندهای تماس کلی به گونه‌ای طراحی کرد که ورم کمتر شود. ارتز نشان داده شده در تصویر 8 به ارتز هواپیمایی نیز معروف است، چون در صورتی که به صورت دوطرفه بسته شود، شباهت قابل توجهی به هواپیما پیدا می‌کند. این ارتز تثبیت کننده شانه نیز گفته می‌شود.

چرخش خارجی مفصل شانه با ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست باعث کشیده شدن چرخاننده‌های داخلی می‌شود و تنش روی عضلات دلتوئید و روتاتورکاف از بین می‌رود، چنین اثری غالباً پس از جراحی شانه مطلوب است. همچنین می‌توان ارتز شانه ـ آرنج ـ مچ دست را با حداکثر توان حرکتی طراحی کرد تا اهداف درمانی تامین شود. دامنه کامل حرکات خمشی/ کششی افقی، داخلی/ خارجی، ابداکشن/ اداکشن و خمش/ کشش مفصل شانه را می‌توان با انتخاب دقیق مفصل‌های مکانیکی زیربغل در این ارتز گنجاند. به این ترتیب می‌توان توانبخشی پس از عمل را بدون باز کردن ارتز انجام داد.

این ارتز مناسب چه افرادی است؟

عملکردی

 (داخل تصویر: گیره‌ی اختیاری اکستنشن انگشت شست) ارتز استاتیک دست با گیره پروانه‌ای مخصوص نوشتن

کاربرد: ارتز استاتیک دست و مچ دست را می‌توان به گونه‌ای تنظیم کرد که انجام دادن فعالیت‌های عملکردی برای بیمار ممکن شود؛ برای مثال گیره و کیسه‌ برای نگهداشتن وسایل مخصوص نوشتن به ارتز اضافه می‌شود. ارتز استاتیک دست نشان داده شده در تصویر 9 دارای یک گیره پروانه‌ای است که به اکستنشن شعاعی ارتز متصل شده است و می‌توان آن را دور بدنه‌ی مداد یا خودکار بست. به جای گیره می‌توان از بندی استفاده کرد که به اکستنشن کف دست (تصویر 10) متصل می‌شود. ارتز ساده کف دست را می‌توان با اضافه کردن میله آلومینیومی تغییر داد تا به این ترتیب ورق برگردان اولنار (تصویر 11) به دست بیاید. همان طور که در تصویر می‌بینید، سر لاستیکی قطره چشم روی سر میله آلومینیومی قرار داده شده تا این سایش ورق زدن را آسان‌تر کند. وسایل مختلفی، مانند مسواک، تیغ، شانه، برس، وسایل بهداشتی، وسایل غذاخوری، ابزار هنری و کاری را می‌توان به ارتز دست یا ارتز مچ دست متصل کرد تا ارتزی منحصر به فرد متناسب با محیط کاری بیمار به دست بیاید.